عبارت زیر از دینکرد ۹ شباهت جالبی به شعر معروف سعدی دارد. نیاز به توضیح است که این عبارت #پهلوی در واقع شرحی است از ترجمه و تفسیر پهلویِ یسنای ۴۳ یعنی یکی از کهن‌ترین بخش‌های #اوستا که در زمرۀ گاهان است. یسنای ۴۳ با بحث دربارۀ منشأ نیکی در میان همۀ مردمان» آغاز میشود.
Spennāg mēnōy dām hamāg ēk-gōhr hēnd. *** ud awetābin ī hannām ī ēk tan ān ī hamāg ān tan bawēd.
آوانویسی به خط فارسی: سپِنّاگ مینوی دام هماگ ایک-گوهر هِند. *** اود اَوِشتابِشنِ هَنامِ ایک تَن، آنِ هماگ آن تَن بَوِید.
ترجمه: آفریده[های] مینویِ نیک همه از یک گوهرند. *** و آزردن عضوی از یک تن، [آزردن] همۀ آن تن بوَد.
+++++++++++++
منظور این شعر معروف سعدی است:
بنی‌آدم اعضای یک یکدیگرند / که در آفرینش زِ یک گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار / دگر عضوها را نماند قرار
___
اینکه نویسنده غرضش صرفا بیان شباهت بوده یا اینکه درصدد بیان اقتباس یا تأثیر آموزه‌های زرتشتیان بر مسلمین بوده معلوم نیست. ولی اگر استنطاق از متن حاکی از حضور نظریات پوسیده خاورشناسان در خصوص اقتباس تاریخی سخنان حکما و عرفای جهان اسلام از سائر ملل و نحل است
در پاسخ به این ادعا، مقدمتا عرض میکنم که دینکردها از متون متأخر زرتشتیان، و نه حتی میانه، زرتشتی محسوب می‌شوند که اگر انتساب آنها به آذرفرنبغ صحیح باشد -مربوط به اوائل قرن سوم هجری قمری یا آخرین سالهای قرن دوم است-. آذر فرنبغ از موبدان بزرگ زرتشتی در دوران مأمون بوده که با توجه به سابقه حضور او در دربار مأمون جهت مناظره با یکی از زرتشتیان مسلمان شده (به نام دین‌هرمزد)، این احتمال میرود که همانیست که در مجلس مناظره امام رضا (علیه آلاف التحیات) -با عنون هربذ اکبر- حضور بهم رسانده و مبهوت سخنان قاطع امام الرئوف گشته.
با توجه به این تأخر دویست ساله از ظهور اسلام، اگر بتوانیم منشأ سخن سعدی را در قرآن و سنت نشان دهیم، آن وقت باید از تأثیر دینکردها از اسلام سخن گفت نه از تأثر سعدی از آنها.
گرچه نویسنده هوشمندانه منشأ عبارت دینکرد را به گاثاها (متون اقدم زرتشتیان) نسبت داده اما رجوع به یسنای 43 نشانگر آن است که چنین تمثیلی در آن وجود ندارد. بلکه صرفا از خوشبخت بودن کسیکه دیگران را خوشبخت سازد و امور سبکی از این دست سخن گفته شده.
از سوی دیگر شواهد بر این گواهند که دینکردها انحرافی از روح واقعی آموزه‌های زرتشت هستند و تفاوتهای بسیاری میان این متون متأخر با متون اقدم وجود دارد. به عنوان نمونه ر.ک: جستاری در فلسفه زرتشتی، صص47-83
اما منشأ سخن سعدی هم در منابع عامه روایتی نبوی صلی الله علیه و آله (موجود در صحیح بخاری (الأدب، باب رحمة النّاس و البهائم، ح 6011) و صحیح مسلم فى (البر و الصلة باب تراحم المؤمنين و تعاطفهم و تعاضدهم، ح 2586) است و هم در منابع خاصه در کافی شریف (اسلامیه)، ج2، ص166 موجود است:
در صحیحین از نعمان بن بشیر از نبی اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده:
ترى المؤمنين فى تراحمهم و توادّهم و تعاطفهم كالجسد الواحد، إذا اشتكى منه عضو تداعى له سائر الجسد بالسهر و الحمّى
.
در کافی شریف نیز از امام صادق (ارواحنافداه) نقل شده است:
الْمُؤْمِنُ أَخُو الْمُؤْمِنِ كَالْجَسَدِ الْوَاحِدِ إِنِ اشْتَكَى شَيْئاً مِنْهُ- وَجَدَ أَلَمَ ذَلِكَ فِي سَائِرِ جَسَدِهِ وَ أَرْوَاحُهُمَا مِنْ رُوحٍ وَاحِدَة
بلکه شاید در نظر به قرآن با توجه به کریمه مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّما قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعاً وَ مَنْ أَحْياها فَكَأَنَّما أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعاً» یا خلقکم من نفس واحده» و یا انفسنا و انفسکم» پیشینه ای برای این روایات یافت.
بهرحال معقولتر آن است که بگوییم دینکردها و متون متأخر پهلوی رنگ اسلام به خود گرفته اند نه آنکه به حکما و عرفای مسلمان رنگ داده باشند.
سعدی ,متون ,سخن ,دینکردها ,منشأ ,اسلام ,توجه به ,است که ,یکی از ,که در ,متون متأخر
درباره این سایت